'Tấm Cám' liệu có phải là dã tràng xe cát?

Truyện cổ tích xưa nay vẫn là 'thung lũng hoang vắng' bị điện ảnh Việt quên lãng, bỏ phí.

Những năm cách đây không lâu, Hollywood liên tiếp cho ra mắt những bộ phim bom tấn dựa theo truyện cổ tích đầy quyến rũ. Walt Disney có Maleficent (Người đẹp ngủ trong rừng), Cinderella (Cô bé Lọ Lem), Into the Woods (lấy cảm hứng từ hàng loạt truyện cổ tích); Universal có Snow White and the Huntsman; Relativity Media có Mirror Mirror, Metro-Goldwyn-Mayer có Hansel and Gretel, Warner Bros có Jack the Giant Slayer và Red Riding Hood.

Đa số đều là các Dự án phim đáng chú ý, thậm chí giới phê bình còn cho rằng chưa bao giờ nền điện ảnh thế giới đầu cơ nhiều tiền tài cho các Dự án phim chuyển thể từ văn chương dân gian như ngày nay.

Và không có gì ngạc nhiên lúc nhiều tác phẩm trong số đó đạt doanh thu ngoài kỳ vọng, thậm chí vượt khuôn khổ “gia tài” cổ tích gắn liền có 1 quốc gia, dân tộc để trở thành nổi tiếng toàn cầu và được rất nhiều người đam mê.

Nhìn lại lịch sử điện ảnh toàn cầu, việc chuyển thể truyện cổ tích hay những tác phẩm văn học dân gian thành phim đã kể từ thời nguyên sơ của điện ảnh, lúc khoa học khiến phim còn đơn thuần và đương nhiên các loại thể phim như viễn tưởng, hành động chưa phổ biến như hiện giờ.

Chắc hẳn rất nhiều người không thể quên được The Red Shoes – một trong những tác phẩm điện ảnh trước nhất được chuyển thể từ truyện cổ tích. Phim được dựa trên câu chuyện cổ tích Đôi hài đỏ. Phim có rất nhiều nguyên tố khiến cho nên một tác phẩm hay: nữ chính xinh đẹp, chuyện tình thảm kịch và các biến cố bất ngờ. Không chỉ được giám định cao về cốt truyện, phim còn được truyền tụng bởi các màn múa ballet được dàn dựng kỳ công.

Điện ảnh Việt lại có quá ít tác phẩm được khiến từ văn học dân gian khái quát và truyện cổ tích nói riêng. Chúng ta chỉ mới có nhiều phim ngắn, clip có tính nhắc lại câu chuyện dân gian còn tác phẩm điện ảnh đúng nghĩa thì đếm trên đầu ngón tay.

Khi mà, không người nào có thể phủ nhận Việt Nam có nền văn hóa lúa nước lâu đời, 54 dân tộc anh em và văn chương dân gian là 1 gia tài phong phú, khổng lồ mà không hề quốc gia, dân tộc nào trên thế giới cũng có được.

Cổ tích Việt Nam bị màn ảnh quên lãng

Cách đây 20 năm có lẻ, phim Dã Tràng xe cát Biển Đông của đạo diễn Khánh Dư ra mắt và được xem là tác phẩm điện ảnh trước hết chuyển thể từ truyện cổ tích của Việt Nam. Phim do Hãng phim truyện Việt Nam phân phối đoạt giải B của Hội Điện ảnh Việt Nam năm 1995 cho thể loại phim truyện nhựa.

Nội dung phim nhắc về vợ chồng ông lão Dã Tràng sống trong 1 làng ven biển vì đã khiến những việc nhân nghĩa nên ông được những con vật tặng hai viên ngọc quý. Nhờ ngọc mà ông có thể hiểu tiếng chim muông và đi xuống cung vua Thủy Tề dưới biển một cách thuận lợi. Nhưng vợ ông Dã Tràng có đầu óc thực dụng và tham ăn. Bà chẳng những muốn lấy của nả mà còn muốn khiến hoàng hậu dưới thủy cung và đã phải trả cho sự bạc bẽo của mình khi vua Thủy Tề sử dụng mưu lấy mất ngọc...

Nhìn chung, tác phẩm của đạo diễn Khánh Dư, do Nguyễn Thị Hồng ngạt ngào chuyển thể kịch bản tôn trọng tối đa nội dung của truyện cổ tích, chỉ có một điểm khác đó là người biến thành con dã tràng là bà vợ chứ không hề ông chồng như phiên bản sự tích con dã tràng được rất nhiều người biết tới.

Cái kết của Dã tràng xe cát Biển Đông được cho hợp lý và có nhiều ý nghĩa hơn, trong khi người lương thiện vẫn nhận được kết hậu (được lên trời), còn kẻ tham lam bị trừng phạt (biến thành con vật).

Sau Dã tràng xe cát Biển Đông, phương pháp đây vài năm, điện ảnh Việt Nam có một bộ phim được chuyển thể từ truyện cổ tích gây chú, là phim cuộc chiến có chằn tinh của cố đạo diễn chim báo bão. Tác phẩm áp dụng nhiều kỹ xảo đồ họa có nội dung nhắc về người hùng nước Việt xưa.

Phim không chỉ ngợi ca chàng Thạch Sanh tình nghĩa mà còn khắc hoạ thêm hình ảnh vua hùng dũng mãnh đích thân dẫn quân đánh giặc ngoại xâm và đấu tranh có Chằn tinh bảo kê đất nước. Phim ra mắt dịp Tết 2014, nhận rất nhiều khen chê nhưng không đạt được hiệu quả phòng vé như đợi mong.

Không bị ngừng cải biên nhưng phải biết chọn lọc

Người nào cũng biết việc chuyển thể từ truyện cổ tích có nhiều tiện lợi có nhà khiến phim như đảm bảo về lượng khán giả hay không vướng vào chuyện bản quyền tác phẩm. Khán giả trẻ em đi xem phim cổ tích chuyển thể để chờ đợi các điều kỳ diệu, còn khán giả trưởng thành đi xem để mua lại đứa trẻ trong mình.

Những nhà khiến cho phim cũng không phải thanh toán cho các tác ví thử phim chuyển thể từ tiểu thuyết hay truyện tranh vì tác giả của truyện cổ tích là một đám đông từ xa xưa. Hơn nữa, nhà khiến cho phim cũng chẳng hề ký kết bất cứ một biên bản thỏa thuận nào về việc ngừng cải biên.

Đạo diễn thích làm phim của mình thế nào cũng được, như 1 khán giả hài hước bình luận: 

“Maleficent hiểm độc trong Người đẹp ngủ trong rừng có thể phát triển thành người rẻ, nàng Bạch Tuyết khéo léo đảm nhiệm có thể là một chiến binh mình đồng da sắt”.

Nhưng cũng không thể phủ nhận, truyện cổ tích khái quát thường có cốt truyện đơn thuần có phương pháp lý giải dễ hiểu. Truyện thường đề cập cho thiếu nhi nên không có rất nhiều tình tiết gay cấn hay tranh chấp. Thành ra, yêu cầu đạo diễn phải làm việc có biên kịch để thông minh ra những tình tiết mới hoặc diễn giải sâu hơn những tình tiết có sẵn.